مصادیق علت اصلی غیبت کبری‌َ

بدون شک در پس هر حادثه‌ای در عالم خلقت‌، اسرار و عللی نهفته است‌. در این میان‌مسئله‌ی غیبت امام‌عصر«ارواحنافداه‌» نیز از حوادث مهمی است که دارای اسرار و علل مختلفی‌می‌باشد. 

رسول اکرم و امامان معصوم«علیهم‌السّلام‌» این اسرار و علل را بهتر از هر کسی دیگری‌برای ما بیان نموده‌اند.با بررسی روایات معصومین«علیهم‌السّلام‌»، می‌بینیم آن بزرگواران برای مسئله غیبت‌امام‌ عصر«ارواحنافداه‌» اسرار و علل گوناگونی را عنوان نموده‌اند که از آن جمله می‌توان به این موارداشاره کرد: ترس حضرت از دشمنان‌، ترس حضرت از کشته شدن(1)، باقی نماندن بیعت کافران برگردن حضرت(2)، اعمال ناپسند شیعیان‌(3)، امتحان مردم‌(4)، جداشدن افراد خوب از بد(5)، پیداکردن‌اعتقاد صحیح‌(6)، استحکام در دین‌(7) و برطرف شدن صفات رذیله از روح‌(8)، البته بعضی ازروایات هم علت غیبت را پنهان و پوشیده می‌دانند که تا بعد از ظهور آن حضرت منکشف‌نخواهد شد.با دقت بیشتر در علل مذکور می‌توان این علل را در دو علت کلی خلاصه کرد: علت اول‌: هواهای نفسانی مردم علت دوم‌: تربیت الهی

علت اول‌ هواهای نفسانی مردم‌
علت مذکور در واقع عامل اولیه واصلی غیبت امام عصر«ارواحنافداه‌» می‌باشد، و از همان‌ ابتدای خلقت باعث شد تا شیطان بر حضرت آدم سجده نکند و جرم‌، جنایت و فساد و کشتار درزمین شیوع پیدا کند، انبیای الهی مظلوم و مطرود واقع شوند، ائمه اطهار«علیهم‌السّلام‌» خانه‌نشین‌گردند و حقشان غصب شود و یکی پس از دیگری مظلومانه به شهادت رسند و همچنین درنهایت امام عصر«ارواحنافداه‌» نتوانند به‌طور معمولی بین مردم زندگی نمایند و سرانجام موجب تحقق‌مسئله غیبت شد. به راستی در دنیا وقتی وجود امامی که معصوم‌، مقتدر و عالم به حقایق عالمهستی است برای منافع شخصی و خواسته‌های نفسانی و جاهلانه عده‌ّای مضر باشد آن دنیا یاجای امام معصوم است و یا جای هواهای نفسانی این عده از مردم‌.
این عامل یعنی هواهای نفسانی مردم همچنان بر وضعیت کنونی زمین حکمفرماست ودلیل وجود آن ادامه‌ی غیبت امام‌زمان«علیه‌السّلام‌» و متحقق نشدن ظهور حضرتش می‌باشد. البته‌غیبت کبری برای افراد صاحب بصیرت مصیبتی بسیار بزرگ است‌، آنچنان که امام‌صادق‌«علیه‌السّلام‌» نیز این واقعه یعنی غیبت امام عصر«ارواحنافداه‌» را مصیبت می‌دانند.(9)از سوی دیگر می‌بینیم حضرت ولی‌عصر«ارواحنافداه‌» در پاسخ به سؤالی که در مورد غیبت‌می‌شود این آیه شریفه را تلاوت می‌فرمایند: «لاتَسئَلوُا عَن‌ْ أَشیاء ا¤ن تُبْدَ لَکُم تَسُؤْکُم»(10). (از چیزهایی‌سؤال نکنید که اگر برای شما روشن گردد، بدتان بیاید و ناراحت شوید.) چرا که اگر مستقیماً هواهای‌نفسانی را به رخ ما بکشند و آن را علت اصلی غیبت امام زمان‌»علیه‌السّلام‌» بدانند ما بدمان می‌آیدو ناراحت می‌شویم و حال آنکه حقیقت است‌.همچنین عللی مانند ترس حضرت از دشمنان‌، ترس حضرت از کشته شدن (و عدم تحقق‌وعده الهی‌)، باقی نماندن بیعت کافران برگردن حضرت‌، اعمال ناپسند شیعیان‌، حب دنیا و حبریاست‌، همگی تحت عنوان «هواهای نفسانی‌» قرار می‌گیرند.

علت دوم‌ تربیت (11)
این علت در واقع انعکاس همان علت سابق است با این تفاوت که علت قبلی از جانبمردم است و این علت از جانب خدای حکیم می‌باشد. به عبارت دیگر خواست اولیه و برنامه‌ی‌اولیه خدای تعالی‌، غیبت امام زمان«علیه‌السّلام‌» نبود اما هواهای نفسانی باعث شد که خدای‌تعالی به خاطر تربیت ما مردم‌، برنامه غیبت امام عصر«ارواحنافداه‌» را به عنوان برنامه تربیتی به‌ مرحله‌ی اجرا گذارد. همچنانکه پدر مهربان وقتی کودک خود را قدردان نعمتی نمی‌داند و یقین‌دارد که اگر گوهری گرانبها را به دست او دهد، وی به خاطر بازی‌های بچه‌گانه و جاهلانه خود، آن‌را ضایع خواهد کرد و نهایتاً هم از دست خواهد داد، موقّتاً این گوهر را از کودک می‌گیرد تا به‌حدّی از رشد فکری برسد و ارزش این گوهر را بداند. بنابراین خدای تعالی هم نعمت حضور امام‌زمان«علیه‌السّلام‌» را از مردم گرفت و ایشان را غائب فرمود لذا تربیت در واقع برای برطرف شدن‌هواهای نفسانی است‌. عللی همچون صبر، ایمان به غیب‌، استحکام در دین و ایمان‌، تمسک به دین‌، ایجادمحبت نسبت به اهل بیت‌«علیهم‌السّلام‌» و بغض نسبت به دشمنانشان در دل‌، جدا شدن افرادخوب از بد پیدا کردن اعتقاد صحیح و رفع صفات رذیله‌، همگی تحت همین عنوان تربیت قرارمی‌گیرند. لذا برای افرادی که خود را تحت تربیت قرار می‌دهند، فواید ارزشمندی در نظر گرفته‌شده است آنچنانکه امام سجاد صلوات‌الله‌علیه می‌فرمایند: افرادی که در زمان غیبت کبری خود رابسازند بهترین افراد همه زمان‌ها می‌باشند.(12)

*غیبت خواست خدا است اما خدا آن را دوست ندارد*

تفاوت محبوبیت چیزی نزد خداوند با تعلق خواست خداوند به آن چیز لازم به تذکر است که درست است علت دوم غیبت یعنی تربیت از جانب خدای تعالی‌است و نوعی مصلحت شمرده می‌شود اما این بدان معنا نیست که بگوییم آنچه باعث این تصمیم‌و این مصلحت الهی شده است ـ یعنی علت اول که هواهای نفسانی بود ـ خوب و مورد پسندخدای تعالی بوده است‌. غیبت امام زمان‌«ارواحنافداه‌» خواست خداست اما محبوب خدا نیست‌،خدای تعالی هرگز غیبت را دوست نداشته و دوست ندارد اما به خاطر غفلت‌ها و هواهای‌نفسانی مردم آن را خواسته است‌. زیرا بین خواست خدا و آنچه خدا دوست دارد فرق است و این‌طور نیست که هر چه خدا خواسته باشد و مشیتش بر آن تعلق گرفته باشد، آن را دوست هم داشته‌باشد. چه بسا اموری که خدا آنها را دوست ندارد اما ـ روی مصالحی ـ خواست و مشیتش به آن‌تعلق گرفته است‌. همچنانکه در باره حضرت سیدالشهداء«علیه‌السّلام‌» آمده است‌:«ان‌ّ اللّه شاء أن یراک‌َ قتیلاً»(13) تحقیقاً خدای تعالی می‌خواهد که تو را کشته ببیند.اما آیا این به این معناست که خدا دوست دارد تو را کشته ببیند؟! مسلّماً هرگز. در غیر این صورت‌باید قاتلین سیدالشهداء را تمجید کرد زیرا آنها امر مستحبی را انجام داده‌اند!! بنابراین خواست‌خدا(شاء) با آنچه خدا دوست دارد (یحب‌ُّ) دو امر جدا و متفاوت می‌باشد.

اسرار پنهانی
بنابراین علت اصلی غیبت امام عصر «ارواحنافداه‌» هواهای نفسانی و غفلت مردم نسبت به آن‌حضرت می‌باشد و در مرحله‌ی بعدی تربیت و رشد معنوی است‌. البته علل دیگری نیز برای مسئله غیبت ممکن است وجود داشته باشد که بعد از ظهورحضرت ولی‌عصر«ارواحنافداه‌» روشن می‌گردد. چنانچه امام صادق صلوات‌الله‌ علیه می‌فرمایند: تحقیقاً برای صاحب این امر غیبتی است که چاره‌ای از آن نیست هر باطلی در آن به شک‌می‌افتد. راوی عرض می‌کند: فدایت شوم‌. چرا؟حضرت می‌فرمایند: به خاطر مسئله‌ای که به ما اذن داده نشده آن را برای شما آشکار کنیم‌.راوی عرض می‌کند: پس چه حکمتی در غیبت آن حضرت می‌باشد؟ حضرت می‌فرمایند: حکمتی که در غیبت آن حضرت می‌باشد همان حکمتی است که درغیبت‌های حجت‌های خدای تعالی در گذشته بود. حکمت غیبت آن حضرت هم آشکار نمی‌گردد مگربعد از ظهور ایشان‌.(14)

پی نوشتها
1 - بحارالانوار، ج 52، ص 90.
2 - بحارالانوار، ج 52، ص 96.
3 - بحارالانوار، ج 53، ص 321.
4 - بحارالانوار، ج 52، ص 13.
5 - بحارالانوار، ج 52، صص 111 و 112.
6 - کمال‌الدین و تمام‌النعمة‌، دارالکتب الاسلامیه‌، قم 1395 ه¨.ق‌، ج 1، ص 302.
7 - بحارالانوار، ج 51، ص 145.
8 - بحارالانوار، ج 52، ص 113.
9 - بحارالانوار، ج 51، ص 219.
10 - بحارالانوار، ج 78، 380.
11 - بحارالانوار، ج 2، ص 6، ح 11 و 12.
12 - کمال‌الدین و تمام‌النعمة‌، مؤسسه نشر اسلامی‌، قم 1416 ه¨.ق‌، ص 320، س 9.
13 - بحارالانوار،ج 44، ص 364.
14 - بحارالانوار،ج 52، ص 91.

منبع : مطالعات شیعه شناسی